Bạn có bao giờ thấy bản thân bị quấy rầy bởi những âm thanh rất nhỏ hoặc sự xao nhãng mà người khác dường như không nhận thấy không?

Bạn có nhanh chóng nắm bắt được cảm xúc của ai đó hoặc ý định của họ là gì - ngay cả khi họ chưa thể hiện chúng ra bên ngoài?

Bạn có hoàn toàn bị choáng ngợp bởi một môi trường bận rộn hay số lượng lớn những người có nhu cầu mà bạn nhận thấy? Và bạn có thường xuyên cần đến một nơi nào đó yên tĩnh và ở một mình để hồi phục lại không?

Nếu vậy, có thể từ trước đến giờ bạn đã bị nói rằng bạn “quá nhạy cảm ” và cần phải “cứng rắn lên”. Nhưng bạn có thể không biết rằng đây là một đặc điểm bình thường, khỏe mạnh - và nó đi kèm với một lợi thế tiến hóa riêng biệt. Nếu những kinh nghiệm ở trên mô tả bạn với chữ T, thì rất có thể bạn là một người cực kỳ nhạy cảm (HSP).

Và nếu vậy, nghiên cứu gần đây cho thấy rằng có một lý do chính đáng khiến bạn đôi khi cảm thấy bị choáng ngợp. Hãy cùng tìm hiểu các gen khiến bạn trở thành một người cực kỳ nhạy cảm nhé.

Ảnh của Craig Adderley từ Pexels

3 bộ gen khiến bạn cực kỳ nhạy cảm

Mặc dù độ nhạy cao là do di truyền nhưng không chỉ có một gen duy nhất làm nên điều đó. Trên thực tế, các nhà khoa học ngày càng phát hiện ra rằng các đặc điểm tính cách dựa trên tổng thể các gen chứ không chỉ một hoặc hai. Điều đó đúng với các đặc điểm khác nhau như hướng nội và thông minh.

Với độ nhạy cao, có ít nhất ba bộ gen riêng biệt đóng một vai trò nhất định - và những người có độ nhạy cao khác nhau có thể sở hữu một số hoặc tất cả chúng. Điều thú vị là mỗi một gen này đều ảnh hưởng đến não bộ hoặc hệ thần kinh của bạn.

Dưới đây, chúng ta sẽ xem xét từng bộ trong bộ ba gen, bao gồm bộ gen là ứng cử viên tốt nhất để trở thành gen “nhạy cảm” chính thức. Nhưng hãy nhớ rằng: gen của bạn chỉ là một phần của con người bạn và mỗi HSP đều lớn lên với những trải nghiệm khác nhau. Do đó, kết quả cũng sẽ khác nhau.

1. Gene “Nhạy cảm” (Serotonin Transporter)

Serotonin là một chất hóa học trong cơ thể, làm được rất nhiều thứ. Nhưng một trong những điều quan trọng nhất? Chính là nó ổn định tâm trạng của bạn.

Serotonin transporter, mặt khác, là một hóa chất giúp di chuyển serotonin ra khỏi não. Vì vậy, đó là công tắc bật/tắt cho tất cả serotonin cân bằng tâm trạng.

Và đoán xem? Những người cực kỳ nhạy cảm có một biến thể đặc biệt của gen serotonin transporter - hoạt động hơi khác một chút. Nếu bạn có biến thể gen này, bạn có mức serotonin thấp hơn và rất có thể bạn là một người cực kỳ nhạy cảm. (Gen được gọi chính thức với cái tên 5-HTTLPR, vì vậy chúng ta sẽ gắn nó với “gen nhạy cảm”.)

Biến thể gen này ban đầu được cho là gây ra bệnh trầm cảm, nhưng điều đó không chính xác. Trên thực tế, nó hoàn toàn không tự gây ra bất kỳ rối loạn khí sắc nào (mood disorder - tên một nhóm bệnh lý tâm thần thường được các bác sĩ dùng để mô tả tất cả những dạng trầm cảm và rối loạn lưỡng cực), nhưng nó khiến bạn nhạy cảm với môi trường xung quanh - và có nhiều khả năng học hỏi được từ chúng. 

Điều đó rất quan trọng trong quá trình phát triển thời thơ ấu. Nếu bạn kết hợp gen này với một môi trường thời thơ ấu không lành mạnh, bạn sẽ có nguy cơ bị trầm cảm và các rối loạn khác cao hơn trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, kết hợp nó với một môi trường an toàn, hỗ trợ và bạn sẽ có được kết quả tốt hơn bình thường khi trưởng thành. Về cơ bản, nó tăng cường tác động của cả việc nuôi dạy tích cực và tiêu cực.

Vậy việc bạn là một người cực kỳ nhạy cảm có nghĩa là gì? Chà, bạn nên biết rằng những trải nghiệm thời thơ ấu của bạn sẽ có tác động lớn đến hạnh phúc của bạn khi trưởng thành. Điều đó không có nghĩa là bạn không thể giải quyết và vượt qua những ảnh hưởng của một tuổi thơ khó khăn, nhưng có nghĩa là nó sẽ ảnh hưởng đến bạn nhiều hơn so với những người khác.

Ảnh của Erik Mclean từ Pexels

2. Các gen Dopamine

Mặc dù gen đầu tiên quan trọng nhưng nó không phải là gen duy nhất. Các nhà nghiên cứu cũng đã tìm thấy mối liên hệ giữa độ nhạy cảm và bộ 10 biến thể gen khác nhau liên quan đến dopamine. Dopamine là chất hóa học “phần thưởng” của não.

Nói một cách chính xác, chúng ta vẫn chưa biết những gen dopamine này liên quan đến độ nhạy cảm như thế nào, nhưng chúng ta có một số gợi ý. Trước hết, điều dễ hiểu là ai đó có hệ thống nhạy cảm sẽ ít cảm thấy “được thưởng” bởi các kích thích bên ngoài hơn - nếu không thì bạn sẽ liên tục bị thu hút vào cùng một môi trường ồn ào, bận rộn khiến bạn kiệt sức. (Và bằng chứng xác nhận rằng: các biến thể gen có ảnh hưởng lớn nhất đến độ nhạy cảm đều liên quan đến các thụ thể dopamine, điều này ảnh hưởng đến mức độ nhạy cảm của bạn với dopamine ngay từ đầu.)

Điều đó cũng dễ hiểu đối với những người nhạy cảm khi họ cảm thấy được khen thưởng nhiều hơn bởi những tín hiệu xã hội hoặc cảm xúc tích cực - những thứ mà họ dễ dàng quan tâm hơn những người khác ngay từ đầu.

Là một người cực kỳ nhạy cảm, bạn đã bao giờ bối rối không hiểu tại sao bạn bè của bạn lại muốn đến một nơi nào đó ồn ào và điên rồ - hoặc tại sao họ lại thích một trò chơi có nhịp độ nhanh và dồn dập? Nếu vậy, có thể là do bạn không nhận được “tác động dopamine” tương tự từ những kích thích lớn bên ngoài này. Và có thể là một số hoặc tất cả các biến thể gen này đang hoạt động.

3. Gen Emotional Vividness (cảm xúc sống động)

Mọi người đều có xu hướng trải nghiệm cuộc sống một cách sống động hơn trong những khoảnh khắc đầy cảm xúc. Nhưng sự “sống động” về cảm xúc này đối với một số người mạnh hơn so với những người khác. Và không có gì ngạc nhiên khi độ nhạy cao có liên quan đến biến thể gen kiểm soát nó.

Gen này, thứ mà tôi sẽ gọi là gen “cảm xúc sống động”, có liên quan đến norepinephrine. Norepinephrine là một chất dẫn truyền thần kinh cũng giúp phản ứng với căng thẳng của cơ thể. Và có một biến thể - có thể phổ biến trong các HSP - giúp tăng các mặt sống động về cảm xúc. Nếu bạn sở hữu gen này, bạn sẽ cảm nhận các khía cạnh cảm xúc của thế giới một cách sống động hơn. Bạn cũng sẽ có nhiều hoạt động hơn trong các bộ phận của não tạo ra phản ứng cảm xúc nội tâm cho trải nghiệm của bạn.

Hầu hết những người cực kỳ nhạy cảm đều nhận thức rõ ràng rằng họ có những phản ứng cảm xúc mãnh liệt hơn những người xung quanh và thường nhận thấy những luồng cảm xúc ngầm mà người khác không nhận ra. Nếu bạn cực kỳ nhạy cảm thì đây không phải là trí tưởng tượng của bạn - bạn thực sự có thể có một bảng màu cảm xúc tươi sáng hơn, có thể nói là do biến thể gen này. Và nó trực tiếp thúc đẩy mức độ đồng cảm và nhận thức mà bạn có đối với cảm xúc của người khác.

Ảnh của Rafael Barros từ Pexels

Một lợi thế tiến hóa

Chỉ khoảng 15 - 20% dân số được cho là có độ nhạy cảm cao. Điều đó không phổ biến đến mức các HSP cảm thấy họ trưởng thành một cách “khác biệt” (và vẫn thường bị hiểu nhầm là người lớn) nhưng đó là một số lượng rất lớn. Và độ nhạy cao không chỉ mỗi loài người mới có, nó đã được phát hiện ở ít nhất 100 loài khác.

Các nhà sinh vật học tin rằng có một lý do chính đáng cho điều đó: nhạy cảm cao có thể là một lợi thế tiến hóa. Trên thực tế, những người nhạy cảm (và động vật!) có thể tiếp nhận nhiều dấu hiệu môi trường hơn, nhận ra những điều mà người khác không nhận thấy và đưa ra quyết định thông minh trong những tình huống có vẻ mới lạ hoặc bất thường. Trong nhiều trường hợp, đó là một cách tiếp cận khôn ngoan hơn nhiều so với việc chỉ sử dụng một tập hợp các thói quen hoặc giải quyết một cách ngẫu nhiên - cả hai chiến lược mà động vật (và con người) ít nhạy cảm hơn có xu hướng sử dụng.

Điều này thậm chí đã được thử nghiệm trong mô phỏng máy tính. Các mô phỏng cho thấy rằng những cá nhân dành thời gian để ý tất cả các dấu hiệu môi trường trước khi đưa ra quyết định thường có lợi thế - ngay cả khi cái giá của việc làm như vậy cao (cái mà chúng ta gọi là kích thích quá mức). Sự nhạy cảm của họ cho phép họ đưa ra những quyết định ngày càng tốt hơn theo thời gian.

Nhưng có một điểm khó khăn: nhạy cảm chỉ là một lợi ích nếu nó nằm trong một nhóm thiểu số. Nếu tất cả mọi người đều nhạy cảm, tất cả chúng ta đều nhận thấy những chi tiết giống nhau và nó không còn mang lại lợi thế đặc biệt cho bất kỳ ai. Đó có lẽ là lý do tại sao các HSP chiếm khoảng 20% ​​dân số chứ không phải 80%.

Vì vậy, nếu bạn đã bao giờ thấy mình tự hỏi tại sao không ai khác trong văn phòng của bạn dừng lại để suy nghĩ mọi thứ theo cách giống bạn, đó thực sự có lẽ là một điều tốt. Bạn có khả năng nhìn thấy những thứ mà người khác không nhìn thấy, và điều đó khiến bạn trở nên đặc biệt giá trị.

-------------

Biên dịch: Boba

Biên tập: July

Ảnh: Pexels

Nguồn: ANDRE SÓLO / SCIENCE (2018). These 3 Sets of Genes Make You a Highly Sensitive Person. [Online] Available at: https://highlysensitiverefuge.com/highly-sensitive-person-gene/ [Accessed 15 January 2022]

-------------