Các Giai Đoạn Phát Triển Tâm Lý Tính Dục Của Freud

Nhân cách phát triển như thế nào? Theo nhà phân tâm học nổi tiếng Sigmund Freud, trẻ em sẽ trải qua một chuỗi các giai đoạn tâm lý tính dục giúp hình thành và phát triển nhân cách trưởng thành của chúng. Học thuyết của ông mô tả quá trình hình thành và phát triển nhân cách trong suốt thời thơ ấu. Dù học thuyết này khá nổi tiếng trong tâm lý học, nó vẫn luôn gây ra những tranh cãi cả từ thời của Freud cho đến thời tâm lý học hiện đại ngày nay.

Một điều quan trọng cần lưu ý là các lý thuyết phân tâm học đương đại về sự phát triển nhân cách xuất phát từ Freud đã kết hợp và nhấn mạnh các ý tưởng về sự nội tâm hóa các mối quan hệ và sự tương tác, cũng như các cách thức phức tạp để chúng ta duy trì ý thức về bản thân.

Tổng quan về các giai đoạn phát triển tâm lý tính dục

Freud tin rằng tính cách được phát triển thông qua một loạt các giai đoạn ở thời thơ ấu thôi thúc tìm kiếm khoái cảm của bản ngã tập trung vào các vùng nhạy cảm với kích thích tình dục nhất định. Vùng nhạy cảm với kích thích tình dục được định hình bởi một khu vực của cơ thể đặc biệt nhạy cảm với kích thích. Trong năm giai đoạn tâm lý tính dục, gồm giai đoạn môi miệng, hậu môn, dương vật, tiềm tàng và sinh dục, vùng nhạy cảm với kích thích tình dục có liên quan đóng vai trò như một nguồn tạo khoái cảm.

Năng lượng tâm lý tính dục, hay dục năng, được mô tả là động lực chi phối hành vi.

Thuyết phân tâm học cho rằng tính cách chủ yếu được thiết lập vào lúc trẻ năm tuổi. Những trải nghiệm trước khoảng thời gian này đóng một vai trò lớn trong sự phát triển tính cách và tiếp tục gây ảnh hưởng đến hành vi trong cuộc sống về sau.

Mỗi giai đoạn phát triển được đánh dấu bằng các xung đột giúp tạo nên sự trưởng thành hoặc kìm hãm sự phát triển, tùy thuộc vào cách chúng được giải quyết. Nếu những giai đoạn tâm lý tính dục này được vượt qua thành công, nhân cách của một người sẽ phát triển khỏe mạnh.

Nếu một số vấn đề nhất định không được giải quyết ở giai đoạn thích hợp, sự cắm chốt có thể xảy ra. Sự cắm chốt là sự tập trung dai dẳng vào một giai đoạn tâm lý tính dục trước đó. Cho đến khi xung đột này được giải quyết, người ấy sẽ vẫn “mắc kẹt” lại ở giai đoạn này.

Ví dụ, một người bị cắm chốt ở giai đoạn môi miệng, người này có thể sẽ phụ thuộc quá nhiều vào người khác và có thể tìm kiếm sự kích thích qua đường miệng như hút thuốc, hoặc ăn, uống.

Giai đoạn môi miệng

Độ tuổi: Từ lúc sinh ra – 1 tuổi

Vùng khoái cảm tính dục: Miệng

Trong giai đoạn môi miệng, cách tương tác chính của trẻ sơ sinh diễn ra qua đường miệng, do đó phản xạ cắn mút đặc biệt quan trọng. Miệng rất cần thiết cho việc ăn uống, và trẻ sơ sinh có được sự khoái cảm dễ chịu từ sự kích thích bằng miệng thông qua các hoạt động giúp tăng sự thỏa mãn như nếm và mút.

Bởi vì trẻ sơ sinh hoàn toàn phụ thuộc vào người chăm sóc (người chịu trách nhiệm cho trẻ ăn), nên trẻ cũng phát triển cảm giác tin tưởng và thoải mái với người đó thông qua kích thích bằng miệng này.

Xung đột chính ở giai đoạn này là quá trình cai sữa – đứa trẻ phải trở nên ít phụ thuộc hơn vào người chăm sóc chúng. Nếu sự cắm chốt xảy ra ở giai đoạn này, Freud tin rằng cá nhân đó sẽ có vấn đề về sự lệ thuộc hoặc tính hung hăng. Sự cắm chốt ở giai đoạn miệng có thể dẫn đến các vấn đề về việc ăn uống, hút thuốc hoặc cắn móng tay.

Giai đoạn hậu môn

Độ tuổi: Từ 1 – 3 tuổi

Vùng khoái cảm tính dục: Kiểm soát ruột và bàng quan

Trong giai đoạn hậu môn, Freud tin rằng trọng tâm chính của dục năng là kiểm soát sự chuyển động bàng quang và ruột. Xung đột chính ở giai đoạn này là tập cho trẻ đi vệ sinh – trẻ phải học cách kiểm soát nhu cầu cơ thể của mình. Phát triển sự kiểm soát này sẽ tạo cho trẻ cảm giác thành tựu và độc lập.

Theo Freud, thành công ở giai đoạn này phụ thuộc vào cách cha mẹ dạy trẻ đi vệ sinh. Cha mẹ sử dụng lời khen và phần thưởng khi trẻ đi vệ sinh vào thời điểm thích hợp sẽ giúp tạo ra hiệu quả tích cực và giúp trẻ cảm thấy mình có khả năng và có ích.

Freud tin rằng những trải nghiệm tích cực trong giai đoạn này là cơ sở để con người trở thành người trưởng thành có năng lực, hữu ích và sáng tạo.

Tuy nhiên, không phải tất cả các bậc cha mẹ đều mang đến sự hỗ trợ và khuyến khích mà trẻ cần trong giai đoạn này. Một số cha mẹ trừng phạt, trêu chọc hoặc làm cho trẻ cảm thấy xấu hổ khi có sự cố.

Theo Freud, những phản ứng không phù hợp của cha mẹ có thể dẫn đến kết quả tiêu cực. Freud cho rằng, nếu cha mẹ có cách tiếp cận quá khoan dung, tính cách giải phóng hậu môn có thể hình thành và phát triển, người này khi trưởng thành sẽ có tính cách lôi thôi, lãng phí hoặc phá phách.

Hoặc nếu cha mẹ quá nghiêm khắc hoặc bắt trẻ đi vệ sinh đúng cách quá sớm, Freud tin rằng tính cách kìm nén hậu môn sẽ hình thành và phát triển, người này khi trưởng thành sẽ có tính cách nghiêm khắc, ngăn nắp, cứng nhắc và dễ bị ám ảnh.

Giai đoạn dương vật

Độ tuổi: Từ 3-6 tuổi

Vùng khoái cảm tính dục: Cơ quan sinh dục

Freud cho rằng trong giai đoạn dương vật, tập trung chính yếu của dục năng nằm ở bộ phận sinh dục. Ở độ tuổi này, trẻ cũng bắt đầu khám phá sự khác biệt giữa nam và nữ.

Freud cũng tin rằng các bé trai bắt đầu coi cha mình là đối thủ đang tranh giành sự yêu thương của mẹ. Phức cảm Oedipus là những cảm giác thèm muốn sở hữu người mẹ và mong muốn thay thế người cha của bé trai. Tuy nhiên, trẻ cũng lo sợ rằng mình sẽ bị người cha trừng phạt vì những cảm xúc này, nên ở chúng xuất hiện một nỗi sợ mà Freud gọi là nỗi sợ bị thiến.

Thuật ngữ phức cảm Electra đã được sử dụng để mô tả những cảm xúc tương tự ở bé gái. Tuy nhiên, Freud tin rằng các bé gái sẽ xuất hiện cảm giác thèm muốn dương vật.

Về sau, đứa trẻ bắt đầu hòa hợp với người cha/mẹ cùng giới như một cách gián tiếp sở hữu người cha/mẹ khác giới. Tuy nhiên, Freud tin rằng ở các bé gái, sự thèm muốn dương vật không bao giờ được giải quyết hoàn toàn và tất cả phụ nữ vẫn còn phần nào đó bị cắm chốt ở giai đoạn này. Các nhà tâm lý học như Karen Horney đã phản bác lý thuyết này, bà cho rằng nó không chính xác và hạ thấp phụ nữ. Thay vào đó, Horney tuyên bố rằng đàn ông cũng trải qua cảm giác tự ti vì họ không thể sinh con, một khái niệm mà bà gọi là cảm giác thèm muốn tử cung.

Giai đoạn tiềm tàng

Độ tuổi: 6 tuổi – dậy thì

Vùng khoái cảm tính dục: Cảm xúc tình dục không hoạt động

Trong giai đoạn này, cái siêu tôi tiếp tục phát triển trong khi những thôi thúc của bản năng bị đàn áp. Trẻ em phát triển các kỹ năng, giá trị và mối quan hệ xã hội với bạn bè và người lớn khác ngoài gia đình.

Sự phát triển của cái tôi và cái siêu tôi góp phần tạo nên sự bình tĩnh vào giai đoạn này. Giai đoạn bắt đầu vào khoảng thời gian trẻ đến trường và trở nên quan tâm hơn đối với các mối quan hệ bạn bè, sở thích và các mối quan tâm khác.

Giai đoạn tiềm tàng là thời gian khám phá năng lượng tính dục đang bị kìm nén hoặc không hoạt động. Năng lượng này vẫn tồn tại, nhưng nó đang bị kìm nén bởi các thứ khác như tiếp thu kiến thức và tương tác xã hội. Giai đoạn này rất quan trọng trong việc phát triển các kỹ năng giao tiếp và xã hội cũng như sự tự tin.

Cũng như các giai đoạn tâm lý tính dục khác, Freud tin rằng trẻ em có thể bị cắm chốt hoặc “mắc kẹt” ở giai đoạn này. Sự cắm chốt trong giai đoạn này có thể dẫn đến sự non nớt và không có khả năng hình thành các mối quan hệ khi trưởng thành.

Giai đoạn phát dục

Độ tuổi: Từ tuổi dậy thì đến khi chết

Vùng khoái cảm tính dục: Hứng thú tình dục trưởng thành

Tuổi dậy thì làm cho dục năng hoạt động trở lại. Trong giai đoạn cuối của sự phát triển tâm lý tính dục, trẻ phát triển mối quan tâm mạnh mẽ về tình dục đối với người khác giới. Giai đoạn này bắt đầu ở tuổi dậy thì nhưng kéo dài suốt cuộc đời của một người.

Ở các giai đoạn trước, khi mối quan tâm chỉ tập trung vào những nhu cầu cá nhân, thì trong giai đoạn này, sự quan tâm đến những người khác được tăng lên. Mục tiêu của giai đoạn này là thiết lập sự cân bằng cho các lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống.

Nếu trẻ vượt qua các giai đoạn trước thành công, thì ở giai đoạn này sẽ trở thành người cân bằng, ấm áp và biết quan tâm.

Không giống như những giai đoạn trước đó, Freud tin rằng cái tôi và cái siêu tôi đã được hình thành đầy đủ và hoạt động vào giai đoạn này. Trẻ nhỏ bị bản năng thống trị, đòi hỏi sự thỏa mãn các nhu cầu và mong muốn cơ bản nhất ngay lập tức. Thanh thiếu niên trong giai đoạn phát dục có thể cân bằng những ham muốn cơ bản nhất của bản thân với nhu cầu tuân theo các yêu cầu của thực tế và các chuẩn mực xã hội.

Đánh giá học thuyết các giai đoạn phát triển tâm lý tính dục của Freud

Học thuyết của Freud vẫn gây tranh cãi cho đến ngày nay, nhưng hãy tưởng tượng nó táo bạo như thế nào khi xuất hiện vào cuối những năm 1800 và đầu những năm 1900. Có nhiều những quan sát và chỉ trích về học thuyết phát triển tâm lý tính dục của Freud trên một số góc nhìn, bao gồm lời phê bình từ các nhà khoa học và các nhà nữ quyền.

Những chỉ trích về học thuyết phát triển tâm lý tính dục

• Học thuyết chỉ tập trung gần như chủ yếu vào sự phát triển của nam giới mà ít đề cập đến sự phát triển tâm lý tính dục của nữ giới.
• Học thuyết của ông khó có thể kiểm chứng được bằng khoa học. Những khái niệm như dục năng khó có thể đo lường được nên chúng không thể được kiểm chứng. Nghiên cứu được thực hiện có thể làm cho mọi người không còn công nhận học thuyết của Freud.
• Những dự đoán về tương lai quá mơ hồ. Làm sao chúng ta có thể biết được rằng hành vi ở hiện tại có bị gây ra do một trải nghiệm thời thơ ấu nào đó hay không? Độ dài của thời gian giữa nguyên nhân và hậu quả quá dài để ta có thể chấp nhận rằng có mối liên hệ giữa chúng.
• Học thuyết của Freud dựa trên các nghiên cứu ca bệnh chứ không phải nghiên cứu thực nghiệm. Ngoài ra học thuyết của Freud còn dựa vào việc thu thập thông tin từ bệnh nhân trưởng thành, chứ không phải là quan sát thực tế trong nghiên cứu về trẻ em.

Học thuyết của Freud được áp dụng thế nào cho người đồng giới?

Một chỉ trích khác dành cho học thuyết phát triển tâm lý tính dục là nó chỉ tập trung vào sự phát triển của nhóm dị giới, và phần lớn không đề cập đến sự phát triển của nhóm đồng giới.

Vậy chính xác thì Freud đã giải thích ra sao về sự phát triển của xu hướng tình dục?

Học thuyết của Freud cho rằng xu hướng tính dục dị giới thể hiện cho kết quả “bình thường” của quá trình phát triển và cho rằng xu hướng tính dục đồng giới thể hiện sự lệch lạc của quá trình này. Quan điểm riêng của Freud về đồng giới rất đa dạng, có lúc ông giải thích nó dưới góc độ sinh học, lúc khác lại giải thích nó theo góc độ xã hội hoặc tâm lý.

Không giống như nhiều nhà tư tưởng thời bấy giờ, Freud không tin rằng đồng tính luyến ái là một bệnh lý. Ông cũng tin rằng những nỗ lực thay đổi xu hướng tính dục của một người thường là vô ích và có hại.

Trong một bức thư nổi tiếng năm 1935 trả lời cho một người mẹ đã hỏi ông cách chữa trị cho người con trai đồng tính của mình, Freud đã viết rằng mặc dù ông tin rằng đồng tính luyến ái không phải là một lợi thế, nhưng nó chắc chắn không phải là một điều đáng xấu hổ. Freud đã viết: “… nó không thể được phân loại là một căn bệnh; ta nên coi đó là một biến thể của chức năng tính dục, được tạo ra bởi một sự trì hoãn nhất định trong sự phát triển tính dục.”

Trong khi học thuyết của Freud cho rằng rằng đồng tính luyến ái chỉ là một sai lệch trong phát triển tâm lý tính dục bình thường, nhưng nhiều nhà tâm lý học đương đại tin rằng xu hướng tính dục còn bị ảnh hưởng phần lớn bởi các yếu tố sinh học.

Đôi lời từ Verywell 

Mặc dù ngày nay chỉ còn ít người ủng hộ học thuyết phát triển tâm lý của Freud, công trình của ông đã đóng góp quan trọng cho sự hiểu biết của chúng ta về sự phát triển của con người. Có lẽ đóng góp quan trọng và lâu dài nhất của ông là ý tưởng cho rằng ảnh hưởng vô thức có thể có tác động mạnh mẽ đến hành vi của con người.

Học thuyết của Freud cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của những trải nghiệm ban đầu trong sự phát triển. Trong khi các chuyên gia tiếp tục tranh luận về sự đóng góp tương đối của những trải nghiệm thời thơ ấu đối với những trải nghiệm khi trưởng thành, các chuyên gia nghiên cứu về sự phát triển cũng công nhận rằng các sự kiện của của thời thơ ấu đóng một vai trò quan trọng trong quá trình phát triển và có thể có tác dụng kéo dài trong suốt cuộc đời.

Dịch: Phuong Hoang

Biên tập: Catthi

Minh họa: GoOn

Nguồn bài viết: https://www.verywellmind.com/freuds-stages-of-psychosexual-development-2795962

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về A Crazy Mind. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là “Nguồn: Acrazymind.vn”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook A Crazy Mind để đọc các bài dịch khác và cập nhật các bài viết mới hằng ngày và tham gia nhóm cộng đồng tự chữa lành của A Crazy Mind tại: https://www.facebook.com/groups/371004360098732/(***) Trở thành Cộng tác viên để rèn luyện tư duy ngôn ngữ và đóng góp kiến thức cho cộng đồng tại https://bit.ly/2EiflcL