Để bắt đầu hành trình mới với chủ đề “Triết lý sống cổ xưa hướng đến sự cân bằng trong chính tâm hồn bạn”, tôi chọn wabi sabi. Khởi đầu bằng wabi sabi hẳn không phải một lựa chọn tuỳ hứng. Chọn khởi đầu bằng wabi sabi là bởi đây là triết lý sống cổ xưa đầu tiên tôi biết tới, cũng là thứ khơi gợi mong muốn khám phá chặng đường tri thức đầy bí ẩn nhưng không kém phần đẹp đẽ này trong tôi.
Trước khi bắt tay vào giải nghĩa wabi sabi, tôi muốn bày tỏ rằng triết lý sống này rất khó để cắt nghĩa, bởi nó được xây dựng từ trải nghiệm cuộc sống, nên mỗi cá nhân sẽ định nghĩa wabi sabi khác nhau. Như Beth Kempton đã viết trong cuốn “Wabi sabi: Thương những điều không hoàn hảo”, wabi sabi cũng giống như tình yêu vậy. Tôi có thể nói bạn nghe tình yêu là gì và tình yêu như thế nào, nhưng chỉ khi trải nghiệm trực tiếp, bạn mới có thể hiểu tường tận về thứ gọi là tình yêu đấy.
Dẫu vậy, dẫu cho mỗi người cảm nhận tình yêu mỗi khác, những điểm giao về cách hiểu vẫn luôn tồn tại. Ví dụ, khi nói đến tình yêu, người ta thường liên tưởng tới niềm hạnh phúc, những đoá hồng, hay kể cả những thử thách phải vượt qua.
Cách tôi giải nghĩa wabi sabi hay những triết lý sống khác cũng sẽ dựa vào các cơ sở trên. Bức tranh tôi vẽ nên sẽ vừa bao hàm những điểm giao của nhiều cách hiểu về wabi sabi, vừa xen lẫn những định nghĩa cá nhân của riêng tôi và của nhiều người khác. Vì vậy, một định nghĩa chung và hoàn toàn đúng về wabi sabi không hề tồn tại. Hãy cứ thoải mái bồi đắp ý nghĩa của wabi sabi bằng những trải nghiệm của riêng bạn dựa trên định nghĩa mà tôi sắp chia sẻ nhé.
Từ wabi có liên hệ về mặt ngôn ngữ với “nghèo đói”, “thiếu thốn”, và “tuyệt vọng”. Nó diễn tả cảm giác khi ta nhận ra vẻ đẹp trong sự giản đơn - vẻ đẹp vượt lên trên những ràng buộc vật chất. Nó ngụ ý về sự tồn tại của cái đẹp kỳ vĩ giữa những khắc nghiệt của cuộc đời. Nó ngợi ca vẻ đẹp vẫn luôn tỏa rạng cùng ánh sáng u tối, thâm trầm - cái đẹp đâu chỉ hiển hiện giữa luồng sáng rực rỡ của sao mai, cái đẹp chân thực hiển hiện kể cả trong đống đổ nát, hoang tàn.
Wabi không ám chỉ vẻ ngoài của sự vật, dù cho đây là một thuật ngữ mỹ học phổ biến. Wabi trong wabi sabi đề cập tới cảm giác mà vẻ ngoài đó mang tới. Đó là nỗi đủ đầy và sự thoả mãn: khi đời sống quá tàn khốc, sự tồn tại của một vẻ đẹp nhỏ bé cũng có thể tạo ra sức lan tỏa nhanh chóng đến diệu kỳ, giúp lấp đầy thế giới nội tâm vốn đang trống rỗng đến cùng cực của ta.
Từ sabi được dịch là “màu thời gian”, “vẻ cổ kính”, “sự đơn giản tao nhã”, hay “tĩnh lặng”. Nó có liên hệ về mặt ngôn ngữ với “gỉ sét”, “phân hoá”, hay “có dấu hiệu cũ mòn”. Có thể thấy, vẻ đẹp mà sabi truyền đạt không thể được tạo ra từ bàn tay con người. Vẻ đẹp đó là sản phẩm của dòng chảy thời gian và quy luật biến chuyển tự nhiên của vạn vật. Cảnh cửa gỗ bạc màu vì nắng mưa hay khung cửa sắt hoen gỉ vì sương gió chính là những sự vật mang linh hồn của sabi.
Cũng giống như wabi, sabi không nói tới vẻ ngoài của sự vật, mà là cảm giác do vẻ ngoài đó đem lại cho người nhìn. Nó gợi nhắc ta về bản chất vô thường của cuộc sống, về vòng quay tự nhiên của cuộc đời, và có khi là cái chết của chính chúng ta. Vẻ đẹp phù du (thoáng qua) của một đoá anh đào có thể khơi gợi nỗi buồn man mác, bởi nó khiến tiềm thức liên tưởng tới sự ngắn ngủi của một kiếp người.
Wabi sabi là một cảm giác, vậy nên vô hình. Để có thể đạt được cảm giác đó, ta trước hết cần thấu đáo nhiều triết lý về cuộc đời, nên wabi sabi trở thành một thế giới quan có ảnh hưởng sâu sắc tới nhiều khía cạnh trong đời sống của người dân nước Nhật, nổi bật nhất là quan niệm thẩm mỹ.
Wabi sabi không ám chỉ vẻ đẹp của một sự vật, hiện tượng cụ thể. Nó chính là cảm giác đọng lại sau khi ta tiếp xúc với vẻ đẹp của chúng - một vẻ đẹp khiêm nhường, bất toàn, tự nhiên, và cổ kính. Vẻ đẹp này gợi tiềm thức nhớ về bản chất vô thường và không hoàn hảo của vạn vật, về vòng sinh diệt và quy luật thay đổi tự nhiên của cuộc đời. Nhờ vậy mà ta biết trân trọng hơn những khoảnh khắc bình dị và những điều giản đơn vốn vẫn luôn hiện hữu trong cuộc sống hàng ngày.
Wabi sabi tạo ra một cuộc đời đủ đầy theo cách như vậy.
“Wabi sabi là phản ứng trực giác trước cái đẹp thể hiện bản chất thật của cuộc sống.
Wabi sabi là chấp nhận và hiểu rõ bản chất vô thường, bất toàn và không hoàn hảo của vạn vật.
Wabi sabi là nhận biết giá trị của lối sống đơn giản, chậm rãi và thuận tự nhiên.”
Wabi sabi là một cảm giác. Người ta hiểu nó theo lối hiểu trực giác. Hơn thế, wabi sabi nằm trong phạm trù Triết học, lại có mối liên hệ với Phật giáo, nên những nguyên tắc và lý giải rõ ràng sẽ không được đề cập, hoặc không có tác dụng ở đây.
Vậy làm thế nào để biết được mình đang sống cùng wabi sabi?
Dưới đây là ghi chép của tôi về một khoảnh khắc ngắn ngủi khi bản thân trải qua wabi sabi. Sau khi đọc xong, bạn hãy thử nghĩ xem mình đã bao giờ có những thời khắc như vậy trong đời chưa nhé.
“Đó là một buổi trưa có mưa nhè nhẹ và se se lạnh. Những hạt mưa thưa thớt và mảnh mai. Tôi nằm dài trên sàn gỗ, sát mép của khoảng nền gạch lạnh ngắt và ẩm ướt của ô ban công chỉ nhét vừa hai chậu cây to cùng một chậu xương rồng nhỏ xíu. Một cánh cửa ban công được mở ra. Vài hạt mưa chốc lát lại rơi trên mặt, có khi chảy vào tai khi tôi nằm nghiêng. Ngắm ban công từ góc độ này khiến tôi có phần choáng ngợp. Cảnh sắc mới mẻ và bao la với cả khoảng trời xanh xám là nền thay cho đống gạch màu gỗ mà tôi vẫn thường thấy.
Tim như ngừng đập và dường như đã nhói lên trong tích tắc. Hơi thở trở nên sâu và nặng nề hơn. Còn cơ thể bỗng nhẹ tênh và tâm trí thoải mái lạ thường. Sự tĩnh lặng chảy tràn khắp cơ thể chỉ trong giây lát, để lại trong tôi một nỗi buồn dịu dàng tựa gió thu và một cảm giác đủ đầy huyễn hoặc vượt lên trên cõi phàm trần - bởi nó quá hoàn hảo, trong một thế giới bất toàn.
Ồ, đây chính là wabi sabi!”
Nếu cho đến những dòng này bạn vẫn còn mông lung về wabi sabi, đừng thấy khó hiểu hay nản lòng. Trí tuệ cổ xưa này đã được đúc kết trong hành thế kỷ và ngay cả người Nhật - họ lớn lên cùng nó và nó trở thành một phần của họ - vẫn thấy thật khó để định nghĩa wabi sabi.
Ở những bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ cùng nhau đàm luận về wabi sabi trong những khía cạnh thực tế của cuộc sống như nhịp điệu các mùa hay lối sống tối giản. Điều này sẽ giúp bạn hình dung về wabi sabi một cách dễ dàng hơn nhiều.
Tác giả: Diệu